|
шу икки байнинг энг камини, яъни биринчи нархни олишга ҳақли. Бу ҳадисга Ибн Раслон сунанида шундай шарҳ берилади: бир қафиз (17,660 гр.) буғдойни пулини бир ойдан кейин берадиган қилиб бир динорга сотади. Муддати келиб буғдой пулини талаб қилган пайтда олган одам: мен сенга беришим керак бўлган бир қафиз пулини икки ойга кечиктириб менга икки икки қафиз нархига сот, деса мана шу бир байда икки бай қилиш бўлиб қолади. Чунки биринчи бай устига иккинчи бай бўлиб қолган бўлади. Бунда нархнинг энг камига, яъни биринчисига қайтилади. Бу ҳадис тафсирида нима дейилган бўлмасин унинг мантуқи ва мафҳуми битта байда икки бай бўлиб қолишини, яъни битта битимда икки бай битими бўлиб қолишини аниқ кўрсатиб турибди. Бу битта битимдаги икки нарх ҳақидаги бай ҳам эмас ва икки нарх устида битта битимдаги бай ҳам эмас. Демак у пулини бўлиб-бўлиб бериладиган байга ҳам, насия байга ҳам тўғри келмайди. Бунда қайтарилаётган иш битта битимда икки битим бўлиб қолаётганидир. У битта битимда ёки битта келишувда бўладиган икки савдо битимининг ҳар бирига тўғри келади. Бу ҳолатдан бошқасига – бошқа ҳолат суратлари қанчалик хилма-хил бўлмасин – тўғри келмайди.
Хулоса шуки, сотувчи олувчига: сен ҳовлингни менга мингга сотишинг устига мен ҳам ҳовлимни сенга мингга сотдим, - деса, олувчи: қабул қилдим, деса бу икки бай бўлаётган битта бай битими бўлади. Бу жоиз эмас. Чунки Набий с.а.в. битта байда икки бай бўлишидан ва битта келишувда икки келишув бўлишидан қайтардилар. Масалан бир киши бошқасига: ҳовлимни сенга қизингни менга никоҳлаб беришинг эвазига сотдим, деса бу битта келишувдаги икки келишув: савдо келишуви ва никоҳ келишуви бўлиб қолади. Бу жоиз эмас. Чунки Набий с.а.в. битта келишувда икки келишув бўлишидан қайтардилар. Яна масалан сенга бу ҳовлини мингга сотдим, деса, олувчи қабул қилдим, деб сўнгра муддатни ортга сур, пулини бир ойдан кейин бераман, деса, сотувчи: у ҳолда сенга нархни ошираман, деб шу ҳовлининг ўзини айтилган асл нархдан ортиқчасига унга сотса бу ҳам жоиз эмас. Чунки битта байда ёки битта товарда ёки битта битимда иккита бай бўлиб қоляпти, биттасидаги нарх иккинчисидан ортиқ бўлиб қоляпти. Бу ҳолатда савдо дуруст, лекин озроқ нархни олиш лозим, агар кўпроқ нархни олса рибо бўлади. Чунки Росулуллоҳ с.а.в.:
381-бет
Бетлар: 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434